Tobora shiddat bilan rivojlanib borayotgan bugungi kunni ilg‘or texnologiyalarsiz tasavvur etish o‘ta mushkul. Ular hayotimizning ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. World Wide Web – butunjahon o‘rgimchak to‘ri deb ataladigan Internetning imkoniyatlari, bugungi taraqqiyotning tezligiga tezlik, kuchiga kuch bag‘ishlayotgani, insoniyat intellektiga bemisl hissa qo‘shayotgani isbot talab qilmaydigan haqiqat. 

Hozirgi kunda Uzbekistonda tashqi kanalning internet tezligi 11 GB ga etdi. Bu esa juda quvonarli holdir. "O‘zbektelekom" AK Yaponiyaning NEC korporatsiyasi hamda Toyota Tsusho savdo uyi bilan hamkorlikda sekundiga 100 Gbit ma’lumot o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘lgan DWDM (To‘lqin uzunligi bo‘yicha ma’lumot uzatish kanallarini zichlashtirish) aloqa tarmog'ini ishga tushirdi.  Oramizda ana shu buyuk ixtironing imkoniyatlaridan bahramand bo‘lmagan inson topilmasa kerak.

Shu o‘rinda ijtimoiy tarmoqlarning G‘arb siyosatshunoslari "Katta Yaqin Sharq” deb ataydigan hududda ro‘y bergan voqelardagi o‘rni haqida to‘xtalish lozim. "Facebook”, "Twitter”, "OK” va boshqa ijtimoiy tarmoqlari haqida bormoqda. Tahlilchilar "Katta Yaqin Sharq”dagi voqealarda ushbu manbalarning ahamiyatini turlicha baholamoqda. Ayrimlar namoyishlarda mazkur tarmoqlar eng asosiy vazifani bajardi, desa, qolganlar bu voqealarning ortida katta siyosiy manfaatlar yotgani, "Facebook” va "Twitter” esa bunda "ko‘rimsiz qo‘l” vazifasini o‘tab berganini ta’kidlayotir.

Qayd etish kerakki, terrorchilikka qarshi kurashda "fikriy inqilob”ga erishish muhim ahamiyat kasb etadi. Inchunin, terrorchilar o‘z oldilarida paydo bo‘layotgan har qanday imkoniyatdan foydalanib qolishga, xususan, zamonaviy texnologiyalardan unumli istefoda etishga urinayotgan bir vaqtda ularga qarshi eng zamonaviy uslublarda, aqlni ishlatgan holda kurashish lozim.

Xo‘sh, tobora maxfiy, kengroq maydonda faoliyat olib borishga intilayotgan mutaassiblarning zamonaviy texnologiyalar, xususan, Internetdan foydalanishining boisi nima? Bunga bir   qator omillarni keltirish mumkin. Jumladan:

· Internetga oson kirish;

· uning etarli darajada tartibga solinmagani;

· cheksiz auditoriya;

· Internet maydonidagi faoliyatning maxfiyligi;

· ma’lumotni yetkazishdagi tezlik; 

· matn, tasvir va ovoz uyg‘unligidagi axborotni joylash kabi qulayliklar terrorchilarni o‘ziga jalb etmay qolmaydi.

Shuningdek, terrorchilarning Internetdan quyida keltiriladigan 6 maqsadda foydalanishlarini urg‘ulaydi:

1. Psixologik kurash. Bunda terrorchilar Internetdan aholi orasida qo‘rquv va vahima keltirib chiqarish, o‘z g‘oyalariga ergashmaganlarni yoki ularga qarshi chiqqanlarni ta’qib etish, ruhiy ta’sir etish va harakatsizlikka chaqirish maqsadida foydalanadilar.

Masalan, terrorchilik tashkilotlari rasmiylari o‘zlariga tegishli Internet saytlari orqali chiqishlari chog‘ida muayyan mamlakat yoki xalqaro tashkilotlarning qarorlarini to‘xtatishni talab etadilar. Aks holda, yangi terrorchilik harakatlari sodir etish bilan tahdid qiladilar.

2. Targ‘ibot-tashviqot. Internetning ommalashuvi terrorchilar uchun o‘z faoliyatlari va g‘oyaviy tashviqotlarini aholi orasida keng targ‘ib etishga katta qulayliklar yaratadi. Televidenie, radio va bosma nashrlarda ma’lumotlarni tahririy saralash hisobiga bu kabi imkoniyatlar aytarlik darajada yo‘q.

3. Xayriya jamg‘arish. Ko‘plab terrorchilik tashkilotlari o‘z faoliyatining moddiy asosini Internet orqali ta’minlashga harakat qiladi. Bunda veb-sahifalar, chatlar va forumlarga ushbu tashkilotlarga aloqador bank hisob raqamlari joylashtiriladi va jihodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlashga qattiq targ‘ib etiladi.

Masalan,  "Hizb ut-tahrir” ekstremistik tashkiloti Yevropadan to Afrikadagi mamlakatlargacha "ehson” qilish niyatidagi shaxslarga nemis tilidagi veb-sahifa orqali moliyaviy ko‘mak berishni so‘raydi. YAna bir holat, 2004 yilda AQSHning Aydaxo shtati sudi talaba Sami Umar Husaynni Internet orqali terrorchilik tashkilotlariga moddiy ko‘mak uyushtirgani uchun jinoiy javobgarlikka tortgan. 

4. Yangi a’zolarni jalb qilish. Avval aytib o‘tganimizdek, bugungi kunda terrorchilik tashkilotlari yangi a’zolarni o‘z saflariga jalb etish maqsadida Internetga alohida e’tibor qaratmoqda. Ovoz, tasvir va matn uyg‘unligi mutaassiblar uchun ayni muddaodir.

 Ular bunday imkoniyatdan o‘z "so‘zlari”ni keng jamoatchilikka baralla aytib qolishda foydalanadi. Yangi a’zoni jalb qilishda qo‘llaniladigan uslub bu – ekstremistik tashkilotlarga taalluqli veb sahifalarga ko‘p kiradigan Internet foydalanuvchini kuzatish, o‘rganish va oxir-oqibat u bilan aloqaga kirishish.

Shuningdek, mutaassiblar chatlar va forumlarda "o‘tkir” munozarali masalalarni on-layn muhokama etadilar va o‘zlariga o‘xshash fikrlaydiganlarni saralab, ular bilan aloqa o‘rnatadilar. Qayd etish kerakki, bunday jarayonlarning qurbonlari ko‘p hollarda yoshlar bo‘lib qolmoqda.

5. O‘zaro aloqani ta’minlash. Ekstremistik tashkilotlar Internetdan nafaqat o‘z safdoshlari, balki boshqa shu kabi tashkilotlarning a’zolari bilan ham xabarlar almashish va ma’lumotlarni etkazishda faol foydalanadilar.

6. O‘quv-malaka oshirish. Terrorchilar dunyoning turli nuqtalarida ta’qib ostiga olingani bois, biror mamlakatda o‘z a’zolariga qo‘poruvchilik, buzg‘unchilik amaliyotlarini oshkora o‘rgatolmaydi. Ta’qib tobora kuchayib borayotgan bugungi kunda Internet ularga ayni qo‘l kelmoqda.

Ular global tarmoq orqali qo‘lbola bombani yasash, o‘zini-o‘zi o‘ldirish, ko‘proq qurbonlar keltirish uslublarini muttasil o‘rgatib boradilar. Qo‘llanmalar video, audio va kitob shaklida Internetga joylashtiriladi. Misol uchun, "Al-Qoida” tashkiloti o‘z safdoshlariga mo‘ljallangan 1000 betdan oshiq "Jihod ensiklopediyasi”ni Internet orqali tarqatgan.

Albatta, bunga kimdir ishonib, kimdir ishonmasligi mumkin. Biroq o‘zbeklarni yo‘ldan ozdirib, ular o‘rtasida o‘zaro nizo tug‘dirib, davlatimizning, jamiyatimizning, xalqimizning birligiga hamda totuvligiga rahna solishni niyat qilganlar o‘zlarining bunday xatti-harakatlarini ochiq-oydin amalga oshirayotganliklari bor haqiqat. Bunday missionerlik harakatiga hatto ommaviy axborot vositalarini ham jalb qilmoqdalar.

Ular Internet saytlaridagi buzg‘unchilik chiqishlari bilan chegaralanib qolayotganlari yo‘q. Ma’lumki, XX asr ko‘plab olamshumul ixtirolar, yangiliklar davri bo‘ldi. Birgina komp’yuter texnikasi sohasini olaylik. U paydo bo‘lishidan oldin odamzod barcha hisob-kitoblarni miyasida, hisob cho‘tlari orqali amalga oshirar edi.

Asrlar o‘tib, ma’lumotlarning turi, hajmi ko‘payishi tufayli, avval hisoblash mashinasi, so‘ng komp’yuterlar ixtiro etildi. Aslida, o‘sha komp’yuter bajaradigan barcha ishlar inson fitratida mavjud bo‘lgani uchun ham shunday bo‘ldi.

Keling, yaxshisi, kishining miyasi bajargan bir kunlik funksiyani tahlil etaylik: u ish paytida yoki boshqalar bilan muomalada yoxud o‘qish jarayonida miyasida necha yuz minglab "fayl”ni ochib, necha yuz mingtasini "yopadi”.

Shuni hech o‘ylab ko‘rganmisiz?!

Internetdagi ekstremizm masalasi bo‘yicha ekspert Erin Soltmanning fikricha, ISHID olib borayotgan targ‘ibot yangi XXI asr mahsulidir. "Har safar jangarilar tomonidan yangi videolavha chiqarilganida avvalgisidan farq qilib bormoqda. Jangarilar o‘zlari tayyorlagan mahsulot xalqaro jamoatchilikka qanday ta’sir etganini kuzatib, shunga yarasha ish tutmoqdalar.

E’tibor bilan qaralsa, jangarilar tarqatgan so‘nggi videolavhalarda odam so‘yish tasvirlari yo‘q. Chunki ular bu vahshiy tasvirlarni xalqaro OAV ularning ziddiga foydalanayotganini tushunib etdilar. SHunday bo‘lsada, jangarilarning qurbonlari aks etgan tasvirlardan targ‘ibot maqsadida hali-hanuz foydalanilmoqda”.

Yuqoridagi manzara bir tarafdan muqaddas islom dini nomidan insoniylik mezonlariga butkul yot bo‘lgan jinoiy qilmishlarni sodir etayotgan, shu orqali bir yarimmilliarddan ziyod dunyo musulmonlarining sha’ni, qadr-qimmati toptalishiga sabab bo‘layotgan, tinch va osuda hayotiga tajovuz tug‘dirayotgan jangarilarning "professional”  ish uslubidan hikoya qilsa, boshqa tarafdan, munkar ishni ko‘rganda qo‘li, tili bilan qaytarishi, hech bo‘lmasa, dili bilan nafratlanishi lozim bo‘lgan chinakam e’tiqod namoyondalarining  bugungi ish rejasini belgilab beradi.

 

Toshkent islom universiteti

"Informatika va axborot texnologiyalari”

 kafedrasi o‘qituvchisi

Alimjon Dadamuhamedov